Η ραγδαία πρόοδος και υιοθέτηση των γενετικών συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης (AI), όπως τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα και οι δημιουργικές πλατφόρμες παραγωγής εικόνας, ήχου και βίντεο, έχει εγείρει σημαντικά νομικά και ηθικά ζητήματα, ιδίως στον τομέα της πνευματικής ιδιοκτησίας. Η πρόταση πολιτικής της COMMUNIA, ενός οργανισμού που υπερασπίζεται την πρόσβαση και την επαναχρησιμοποίηση της πολιτιστικής και επιστημονικής γνώσης, τονίζει ότι δεν πρέπει να εισαχθούν νέα αποκλειστικά δικαιώματα για τα έργα που παράγονται με ή από τεχνητή νοημοσύνη, εκτός εάν πληρούν τα ήδη καθιερωμένα κριτήρια για προστασία μέσω πνευματικών δικαιωμάτων.
Η Δημιουργικότητα στην Εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης
Η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης στη δημιουργική έκφραση έχει προσφέρει τη δυνατότητα παραγωγής εξαιρετικά πολύπλοκων έργων με ελάχιστη ανθρώπινη παρέμβαση. Από λογοτεχνικά κείμενα και μουσικά κομμάτια μέχρι ψηφιακές εικόνες και animations, οι δημιουργίες αυτές προκαλούν ερωτήματα σχετικά με το ποιος — ή τι — είναι ο δημιουργός και αν αυτά τα έργα πρέπει να προστατεύονται με τον ίδιο τρόπο όπως οι ανθρώπινες δημιουργίες.
Σύμφωνα με τo policy paper, η δημιουργική διαδικασία περιλαμβάνει τρία στάδια: σύλληψη, εκτέλεση και επιμέλεια. Οι σημερινές χρήσεις της AI συνήθως σημαίνουν ότι ο άνθρωπος συμμετέχει μόνο στο πρώτο στάδιο (την ιδέα), ενώ τα υπόλοιπα παραχωρούνται στη μηχανή. Αυτή η ελλιπής ανθρώπινη συμμετοχή αποτελεί και το βασικό εμπόδιο στην κατοχύρωση πνευματικών δικαιωμάτων.
Το Ισχύον Πλαίσιο της ΕΕ για τα Πνευματικά Δικαιώματα
Η νομοθεσία της ΕΕ, σε συμφωνία με τη Σύμβαση της Βέρνης, αναγνωρίζει ως δημιουργό μόνο φυσικά πρόσωπα. Για να θεωρηθεί ένα έργο ως προστατευόμενο, πρέπει να πληροί συγκεκριμένα κριτήρια: να ανήκει στον λογοτεχνικό, επιστημονικό ή καλλιτεχνικό τομέα, να περιλαμβάνει πρωτοτυπία και να αποτυπώνει τις δημιουργικές επιλογές του ανθρώπου.
Η ικανότητα της AI να παράγει έργα χωρίς σημαντική ανθρώπινη συμβολή θέτει ένα σαφές όριο: η AI δεν μπορεί να είναι ούτε δημιουργός ούτε συν-δημιουργός. Η δημιουργία προστατεύεται όταν το τελικό αποτέλεσμα φέρει εμφανή τα ίχνη των επιλογών του ανθρώπου κατά τη διαδικασία παραγωγής, είτε μέσω εκτεταμένου “iterative prompting” είτε μέσω επιμέλειας και μετατροπών του αρχικού υλικού.
Η Παγίδα των Συναφών Δικαιωμάτων
Ακόμη κι αν ένα έργο AI δεν πληροί τα κριτήρια πνευματικών δικαιωμάτων, ενδέχεται να προστατεύεται από συναφή ή sui generis δικαιώματα, όπως αυτά που παρέχονται σε παραγωγούς ή εκδότες. Αυτό αποτελεί ένα πρόβλημα, διότι οι προστασίες αυτές δεν απαιτούν απαραίτητα δημιουργική συνεισφορά, και ενδέχεται να εμποδίζουν την ελεύθερη επαναχρησιμοποίηση περιεχομένου χαμηλής πρωτοτυπίας, κάτι που υπονομεύει τη δημόσια σφαίρα.
Για παράδειγμα, ένα άρθρο που παράγεται από AI μπορεί να προστατευτεί ως δημοσίευμα τύπου, μια μελωδία ως φωνογράφημα ή ένα βίντεο ως κινηματογραφικό έργο, ανεξαρτήτως δημιουργικότητας. Αυτή η τάση είναι αντίθετη με τον σκοπό των συναφών δικαιωμάτων, που στόχευαν να επιβραβεύσουν επενδύσεις και προσπάθεια σε αυθεντική παραγωγή.
Η Πρόταση της COMMUNIA: Όχι Νέα Δικαιώματα
Η COMMUNIA προτείνει να μην εισαχθούν νέα αποκλειστικά δικαιώματα για τα μη-πρωτότυπα έργα που παράγονται από AI. Δεν υπάρχει καμία αποδεδειγμένη ανάγκη για νέα κίνητρα προς τους χρήστες ή τους κατασκευαστές AI. Το οικοσύστημα της AI ήδη ανθεί χάρη σε άλλα συστήματα προστασίας, όπως τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας, το εμπορικό απόρρητο, και η προστασία λογισμικού.
Επιπλέον, η δημιουργία περισσότερων αποκλειστικοτήτων θα μπορούσε να βλάψει την ανθρώπινη δημιουργία. Πλατφόρμες πολιτιστικού περιεχομένου «πνίγονται» ήδη από μαζικά παραγόμενο υλικό από AI, περιορίζοντας την προβολή αυθεντικών έργων ανθρώπων δημιουργών.
Μια Εναλλακτική: Σύστημα Καταχώρισης (Registration)
Η πρόταση πολιτικής προτείνει την καθιέρωση ενός συστήματος καταχώρισης για την πλήρη προστασία με πνευματικά δικαιώματα. Αυτό θα καθιστούσε σαφές ποιος ενδιαφέρεται πραγματικά να προστατέψει το έργο του και θα μείωνε την «υπερπροστασία» έργων για τα οποία δεν υπάρχει πρόθεση εμπορικής εκμετάλλευσης.
Το σύστημα αυτό, παρόμοιο με εκείνο των ΗΠΑ, θα επέτρεπε την προσβασιμότητα στις πληροφορίες μέσω δημοσίων βάσεων δεδομένων, ενώ η μη καταχώριση δεν θα αφαιρούσε απαραίτητα τα ηθικά δικαιώματα από τα έργα που πληρούν τα κριτήρια πρωτοτυπίας.
Οι Κίνδυνοι της Αποκλειστικότητας
Η δημιουργία αποκλειστικών δικαιωμάτων για την AI θα είχε σημαντικές συνέπειες:
- Μείωση της Κοινού Κτήματος: Περιεχόμενο που κανονικά θα ήταν ελεύθερα προσβάσιμο, θα υπόκειται σε περιορισμούς.
- Νομική Αβεβαιότητα: Οι χρήστες δεν θα γνωρίζουν αν μπορούν να επαναχρησιμοποιήσουν ένα έργο ή αν προστατεύεται.
- Περιορισμός Καινοτομίας: Νέοι δημιουργοί, ερευνητές και επιχειρήσεις που βασίζονται σε ελεύθερο περιεχόμενο θα περιοριστούν.
- Αύξηση της Εξάρτησης από Πλατφόρμες: Εάν τα αποκλειστικά δικαιώματα ανήκουν στους κατασκευαστές των μοντέλων AI, η ισορροπία δύναμης μεταφέρεται περαιτέρω από τον δημιουργό στον πάροχο τεχνολογίας.
Συμπεράσματα και Συστάσεις
1. Όχι Νέα Αποκλειστικά Δικαιώματα
Η ΕΕ δεν πρέπει να θεσπίσει κανένα νέο σχετικό ή sui generis δικαίωμα για περιεχόμενο που παράγεται από AI και δεν πληροί τα ήδη υπάρχοντα πρότυπα για πνευματικά δικαιώματα.
2. Προστασία Μόνο Μέσω Καταχώρισης
Η πλήρης προστασία των έργων πρέπει να παρέχεται μόνο όταν οι δημιουργοί επιλέξουν να τα καταχωρίσουν, ώστε να αποφεύγεται η υπερβολική προστασία περιεχομένου χωρίς εμπορική πρόθεση.
Επίλογος
Η τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι δημιουργός. Είναι εργαλείο. Και όσο κι αν οι δυνατότητές της εντυπωσιάζουν, οι νόμοι περί πνευματικής ιδιοκτησίας δεν πρέπει να στρεβλωθούν ώστε να την αντιμετωπίζουν ως τέτοια. Ο ρόλος της ΕΕ δεν είναι να προστατεύει τα αποτελέσματα μιας διαδικασίας χωρίς δημιουργικότητα, αλλά να προασπίζεται το δημόσιο συμφέρον, την πολιτιστική ποικιλομορφία και την ανθρώπινη έκφραση.
Διαβάστε την πλήρη πρόταση πολιτικής εδώ