Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσιάζει τον νέο «Digital Omnibus» ως μια απλή άσκηση τακτοποίησης της ψηφιακής νομοθεσίας. Ένα τεχνικό «νοικοκύρεμα», που υπόσχεται μείωση γραφειοκρατίας και ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας. Όμως πίσω από αυτή τη ρητορική κρύβεται η πιο εκτεταμένη αποδόμηση των ψηφιακών δικαιωμάτων που έχει δει μέχρι σήμερα η Ευρωπαϊκή Ένωση.
Σιωπηλές αλλαγές με μεγάλες επιπτώσεις
Ενώ οι Βρυξέλλες διαβεβαιώνουν ότι πρόκειται για μια διαδικασία απλούστευσης, ο Digital Omnibus ανοίγει εκ νέου –ταυτόχρονα– τον GDPR, την ePrivacy και τον νεοψηφισθέντα Κανονισμό για την Τεχνητή Νοημοσύνη (AI Act). Πρόκειται για μια κίνηση χωρίς προηγούμενο, η οποία μεταβάλλει τον πυρήνα των ευρωπαϊκών εγγυήσεων για τα προσωπικά δεδομένα, την ιδιωτικότητα και την αλγοριθμική λογοδοσία.
Οι αλλαγές δεν είναι ουδέτερες. Διευρύνουν τον χώρο δράσης κυβερνήσεων και μεγάλων εταιρειών, περιορίζοντας την ικανότητα των πολιτών να ελέγχουν πώς συλλέγονται και χρησιμοποιούνται τα δεδομένα τους. Αν εφαρμοστούν, θα αλλάξουν σιωπηλά την πραγματικότητα της καθημερινής ζωής: από την πρόσβαση στην υγεία και την εργασία έως τον τρόπο που κινούμαστε στον δημόσιο χώρο.
Αποδυνάμωση θεμελιωδών προστασιών
Στο όνομα της «ευελιξίας», ο Omnibus αλλοιώνει κεντρικούς ορισμούς και ενισχύει εξαιρέσεις που επιτρέπουν την ευκολότερη συλλογή και επεξεργασία δεδομένων.
- Ο ορισμός των προσωπικών δεδομένων γίνεται στενότερος, αφήνοντας περισσότερο χώρο σε εταιρείες να ισχυριστούν ότι δεν μπορούν να ταυτοποιήσουν ανθρώπους – άρα μπορούν να επεξεργαστούν τα δεδομένα πιο ελεύθερα.
- Οι περιορισμοί στον αυτοματοποιημένο τρόπο λήψης αποφάσεων εξασθενούν, σε μια εποχή που οι αλγόριθμοι επηρεάζουν προσλήψεις, ασφαλιστικούς κινδύνους και πρόσβαση σε υπηρεσίες.
- Οι προστασίες σε επίπεδο συσκευής, που μέχρι τώρα όριζε η ePrivacy, μεταφέρονται σε ένα πιο χαλαρό πλαίσιο, επιτρέποντας ενδεχομένως τη συλλογή δεδομένων από κινητά και smart συσκευές χωρίς ουσιαστική συγκατάθεση.
- Οι κανόνες για την εκπαίδευση μοντέλων ΤΝ χαλαρώνουν, διευκολύνοντας τη χρήση ακόμη και ευαίσθητων δεδομένων με ασαφείς δικαιολογίες «αναγκαιότητας».
Ο συνδυασμός αυτών των αλλαγών δεν αποτελεί απλοποίηση. Αποτελεί πολιτική επιλογή να υποχωρήσει το όριο των θεμελιωδών δικαιωμάτων μπροστά στις πιέσεις για «καινοτομία χωρίς εμπόδια».
Τεχνητή νοημοσύνη χωρίς επαρκή όρια
Ιδιαίτερη ανησυχία προκαλεί η παρέμβαση στον ίδιο τον AI Act, πριν καν αρχίσει να εφαρμόζεται πλήρως.
- Καθυστερείται η διαφάνεια και η εποπτεία των συστημάτων ΤΝ.
- Οι εταιρείες μπορούν ευκολότερα να εξαιρούν τα προϊόντα τους από τους αυστηρούς κανόνες, με ελάχιστη λογοδοσία.
- Η χρήση ευαίσθητων δεδομένων για εκπαίδευση μοντέλων γίνεται πιο εφικτή, αυξάνοντας τον κίνδυνο συστημικών διακρίσεων.
Σε μια περίοδο που γνωρίζουμε πόσο εύκολα οι αλγόριθμοι αναπαράγουν ρατσιστικά και κοινωνικοοικονομικά στερεότυπα, τέτοιες χαλαρώσεις δεν είναι απλώς τεχνικές λεπτομέρειες – είναι πολιτική με σοβαρές συνέπειες.
Ποιοι κερδίζουν – και ποιοι χάνουν
Αν και το επίσημο αφήγημα μιλά για ενίσχυση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, οι πραγματικοί ωφελημένοι είναι οι μεγάλες εταιρείες δεδομένων, στην πλειοψηφία τους εκτός ΕΕ, που εξαρτούν τη δύναμή τους από τη μαζική συλλογή και συνδυαστική αξιοποίηση πληροφοριών.
Οι χαμένοι είναι οι ευάλωτοι:
- εργαζόμενοι που παρακολουθούνται ψηφιακά,
- παιδιά που στοχοποιούνται με χειριστική διαφήμιση,
- κοινότητες που βρίσκονται στο στόχαστρο προγνωστικών αλγορίθμων.
Όσο οι προστασίες εξασθενούν, τόσο αυξάνει η αδιαφάνεια – και μειώνεται η δυνατότητα δημοσιογράφων, ερευνητών και οργανώσεων να εντοπίζουν καταχρήσεις.
Μια κρίσιμη στιγμή για την Ευρώπη
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει οικοδομήσει διεθνώς την εικόνα του προασπιστή της ιδιωτικότητας και των ψηφιακών δικαιωμάτων. Η βασική αρχή ήταν απλή: η καινοτομία είναι ευπρόσδεκτη, αλλά μόνο όταν σέβεται τα δικαιώματα.
Ο Digital Omnibus εγκαταλείπει αυτή τη θεμελιώδη ισορροπία.
Τώρα ο λόγος περνά στα κράτη μέλη και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Έχουν ακόμη τη δύναμη να απορρίψουν το πακέτο και να απαιτήσουν προτάσεις που ενισχύουν, όχι αποδυναμώνουν, τις προστασίες που οι Ευρωπαίοι πολίτες χρειάζονται.
Ορισμένες γραμμές δεν πρέπει να γίνουν αντικείμενο διαπραγμάτευσης:
- ισότιμη μεταχείριση,
- αυστηρά όρια στην επιτήρηση και την αδιάκριτη συλλογή δεδομένων,
- αποτελεσματικά μέσα έννομης προστασίας όταν οι αλγόριθμοι βλάπτουν ανθρώπους,
- ένα ψηφιακό περιβάλλον που κυβερνάται από δικαιώματα – όχι από τις απαιτήσεις των εταιρειών.
Πηγή άρθρου: https://edri.org/