Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει θέσει την απορρύθμιση ως κορυφαία προτεραιότητα για την ΕΕ τα επόμενα τέσσερα χρόνια. Με πρόσχημα την «απλοποίηση» των ευρωπαϊκών κανόνων, κινδυνεύουμε να δούμε ολόκληρο το ψηφιακό ρυθμιστικό πλαίσιο – για το οποίο αγωνιστήκαμε επί χρόνια – να καταργείται σταδιακά. Εάν η ΕΕ επιθυμεί μια υγιή, ανταγωνιστική αγορά τεχνολογίας που θέτει τους ανθρώπους στο επίκεντρό της, τότε αυτή η προσπάθεια απορρύθμισης δεν είναι μόνο επιζήμια για την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων, αλλά αποτελεί και πράξη αυτοκαταστροφής που πρέπει να ανατραπεί.
Τι είναι η «απορρύθμιση»;
Κάθε πέντε χρόνια, το εκτελεστικό όργανο της ΕΕ – η Ευρωπαϊκή Επιτροπή – ανανεώνεται και αποκτά νέες προτεραιότητες. Όταν η Πρόεδρος της Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν ανέλαβε καθήκοντα για δεύτερη φορά στα τέλη του 2024, ανακοίνωσε γρήγορα ότι η μεγαλύτερη εστίασή της αυτή τη φορά θα ήταν μια “πρωτοφανής προσπάθεια απλοποίησης“.
Ωστόσο, σχεδόν αμέσως είδαμε ότι τα πράγματα γίνονται «απλούστερα» μόνο για μια μικρή ομάδα ισχυρών παικτών. Για όσους αναζητούν προστασία και δικαιοσύνη, τα πράγματα γίνονται μόνο πιο περίπλοκα. Από τη δράση για το κλίμα μέχρι την εταιρική λογοδοσία, από τα ψηφιακά δικαιώματα μέχρι την καταπολέμηση των διακρίσεων, τα εργασιακά δικαιώματα και πολλά άλλα, έγινε γρήγορα σαφές ότι αυτή είναι μια πρωτοφανής προσπάθεια απορρύθμισης.
Για να το επιτύχει αυτό, η Πρόεδρος φον ντερ Λάιεν έθεσε έναν επιθετικό κατάλογο στόχων, υποστηριζόμενο από μια σειρά νομοθετικών συντομεύσεων που παρακάμπτουν τον κανονικό δημοκρατικό έλεγχο και περιθωριοποιούν τους φορείς της κοινωνίας των πολιτών που δρουν προς το δημόσιο συμφέρον. Αυτές οι νέες μέθοδοι δίνουν επίσης στους βιομηχανικούς παίκτες προνομιακή πρόσβαση στους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων και στη νομοθετική διαδικασία. Ενώ αυτό δεν είναι κάτι νέο, η πλήρης κανονικοποίηση αυτής της άδικης δυναμικής και η υποβάθμιση των ανθρώπων και του πλανήτη είναι πρωτοφανής.
Σύμφωνα με τη νέα στρατηγική, οι 27 Επίτροποι της ΕΕ θα πρέπει να περικόψουν τους νόμους στον τομέα πολιτικής τους, σε ορισμένες περιπτώσεις έως και κατά 35%. Ανησυχητικά, η εστίαση δίνεται δυσανάλογα στον όγκο των νόμων και όχι στην ποιότητά τους. Και αυτοί οι κανόνες αξιολογούνται κυρίως με βάση το αν είναι εύκολο ή όχι για τις εταιρείες να τους τηρήσουν – και όχι το αν είναι απαραίτητοι για την προστασία των ανθρώπων και των δικαιωμάτων μας.
Το τρέχον πολιτικό τοπίο έχει δημιουργήσει την τέλεια καταιγίδα για να αναπτυχθεί αυτή η απορρυθμιστική ατζέντα. Με πλειοψηφία δεξιών και ακροδεξιών στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, τα σύνορα της Ευρώπης είναι πιο εχθρικά από ποτέ, και οι άνθρωποι αναζητούν όλο και περισσότερο αποδιοπομπαίους τράγους. Έτσι, ενώ η προστασία των δικαιωμάτων και η δράση για το κλίμα βρίσκονται σε πτώση, και τα κοινωνικά κονδύλια εκτρέπονται για στρατιωτικούς σκοπούς ή σκοπούς «κυριαρχίας», οι κανόνες που τιμωρούν και παρακολουθούν τους ανθρώπους είναι οι μόνοι που αυξάνονται.
Πώς σχετίζεται η απορρύθμιση με τα ψηφιακά δικαιώματα;
Η τρέχουσα τεχνολογική ατζέντα της ΕΕ αποτελεί σχεδόν στροφή 180 μοιρών από την προηγούμενη θητεία, όταν η Επιτροπή ήταν υπερήφανη που είχε δημιουργήσει ένα ισχυρό πλαίσιο για την προστασία των ανθρώπων και του πλανήτη σε πολλούς τομείς. Στον ψηφιακό χώρο, πρακτικά ολόκληρο το ψηφιακό ρυθμιστικό πλαίσιο είχε εκσυγχρονιστεί, χάρη σε σημαντικούς νόμους όπως ο Κανονισμός για τις Ψηφιακές Υπηρεσίες (DSA), ο Κανονισμός για τις Ψηφιακές Αγορές (DMA) και ο Κανονισμός για την Τεχνητή Νοημοσύνη (AI Act). Αυτοί οι νόμοι βασίζονται στο ολοκληρωμένο πλαίσιο απορρήτου και προστασίας δεδομένων της ΕΕ και στους κανόνες για το ανοιχτό διαδίκτυο, οι οποίοι επίσης ενημερώθηκαν μερικά χρόνια πριν – και τώρα δέχονται επίσης επίθεση.
Σε γενικές γραμμές, πολλοί από αυτούς τους κανόνες βρίσκονται ακόμη στα σπάργανα – ειδικά ο Κανονισμός για την ΤΝ – που σημαίνει ότι χρειάζονται ακόμη χρόνο για να εφαρμοστούν διεξοδικά, να ερμηνευτούν και να επιβληθούν σωστά. Ωστόσο, αντί να υποστηρίξει αυτούς τους κανόνες, που απαίτησαν τεράστιο χρόνο και προσπάθεια για να συμφωνηθούν μέσω της δημοκρατικής διαδικασίας, η Επιτροπή – και πολλά από τα κράτη μέλη της, όπως η Αυστρία, η Πολωνία και η Γερμανία – ισχυρίζονται τώρα ότι είναι πολύ επαχθείς για τις εταιρείες και πρέπει να αποδυναμωθούν.
Αλλά αυτό το επιχείρημα χάνει εντελώς το νόημα. Οι εταιρείες (και οι κυβερνήσεις!) χρειάζονται κανόνες για να τις κρατούν υπό έλεγχο, και η ρυθμιστική «τριβή» μπορεί να είναι ακριβώς αυτό που σταματά την επιδίωξη του ιδιωτικού κέρδους ή της κρατικής λιτότητας με κάθε κόστος. Γιατί όλοι γνωρίζουμε ότι το πραγματικό κόστος βαρύνει τις κοινότητές μας, τα οικοσυστήματά μας, την υγεία μας και τελικά τη δημοκρατία μας.
Οι πρώτοι στόχοι της ψηφιακής απορρύθμισης
Ένα από τα πρώτα σύνολα ψηφιακών κανόνων που στοχοποιήθηκε από την ατζέντα απορρύθμισης είναι ο ακρογωνιαίος λίθος των ψηφιακών δικαιωμάτων: ο Γενικός Κανονισμός Προστασίας Δεδομένων (GDPR). Χάρη στον GDPR, όλοι απολαμβάνουμε την ελευθερία από το να χρησιμοποιούνται οι προσωπικές μας πληροφορίες για διαφημιστικούς σκοπούς, για την κατηγοριοποίησή μας ή τη χειραγώγησή μας. Και αυτοί οι κανόνες δεν ισχύουν μόνο για τους πολίτες, αλλά για όλους τους ανθρώπους των οποίων τα δεδομένα υποβάλλονται σε επεξεργασία, καθιστώντας τον έναν πρωτοποριακό νόμο για την προστασία που προσφέρει στους ανθρώπους ανεξάρτητα από το νομικό τους καθεστώς.
Λόγω της τεράστιας δυνατότητάς του να προστατεύει ανθρώπους και κοινότητες στην ψηφιακή εποχή, ο GDPR έχει γίνει βασικός στόχος για δυσαρεστημένους βιομηχανικούς παίκτες και ορισμένους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων. Είδαμε τον GDPR να χρησιμοποιείται ως όπλο από εταιρείες που προσπαθούν να τον παρουσιάσουν ως υπερβολικά επαχθή για τα άτομα (σκεφτείτε τα cookie banners) και ως αποτέλεσμα, έχει γίνει εύκολος στόχος για την ατζέντα απορρύθμισης της Επιτροπής. Αλλά τα στοιχεία δείχνουν ότι οι εταιρείες στην πραγματικότητα εξοικονομούν χρήματα χάρη σε κανόνες όπως ο GDPR.
Επιδεινώνοντας την κατάσταση είναι το γεγονός ότι η κυβέρνηση Τραμπ προσπαθεί να υποδαυλίσει τις αντιρρυθμιστικές φλόγες για πολιτικό όφελος. Είναι αλήθεια ότι νόμοι όπως ο DSA και ο DMA είχαν ιδιαίτερο αντίκτυπο στις αμερικανικές εταιρείες. Οι περισσότερες από τις μεγάλες πλατφόρμες Big Tech που έχουν κερδίσει τόσο πολύ από τη χειραγώγηση και την εκμετάλλευσή μας προέρχονται από τις ΗΠΑ και συνεχίζουν να λειτουργούν εκεί σε μεγάλο βαθμό ανεξέλεγκτα. Αλλά δεν είναι επειδή είναι αμερικανικές εταιρείες που επηρεάστηκαν από τους νέους νόμους της ΕΕ – αλλά μάλλον επειδή η ΕΕ έλαβε δικαίως μέτρα για να διασφαλίσει ότι εάν οποιεσδήποτε εταιρείες παρέχουν τις υπηρεσίες τους σε ανθρώπους στην ΕΕ, πρέπει να σέβονται τους κανόνες θεμελιωδών δικαιωμάτων.
Όλα αυτά δείχνουν γιατί πρέπει να είμαστε υπερήφανοι για τους τεχνολογικούς κανόνες της ΕΕ. Όταν συνδέεστε στο διαδίκτυο στην ΕΕ, είναι ο συνδυασμός νόμων όπως ο GDPR, η οδηγία ePrivacy, ο DSA, ο DMA, ο AI Act, η ουδετερότητα του δικτύου και το ePrivacy που συνεργάζονται με συμπληρωματικούς τρόπους. Σας προστατεύουν από την παρακολούθηση ή την εκμετάλλευση, σας δίνουν δικαιώματα και αποζημίωση όταν βλάπτεστε και διασφαλίζουν το δικαίωμά σας στην ελεύθερη έκφραση.
Αν και οι εταιρείες ήταν πολύ επιτυχημένες στο να πείσουν την Επιτροπή να παρουσιάσει αυτό ως επικάλυψη ή γραφειοκρατία, είναι σαφές ότι στην πραγματικότητα έχουμε ένα εξελιγμένο δίκτυο νόμων που είναι απαραίτητοι για να μας κρατούν ασφαλείς. Μαζί, δημιουργούν ένα δίκαιο και ισχυρό πεδίο δράσης για τις εταιρείες που είναι πρόθυμες να τηρήσουν τους κανόνες που έχουν συμφωνηθεί δημοκρατικά στην ΕΕ.
Ωστόσο, η υπόσχεση που προσέφεραν οι κανόνες ψηφιακών δικαιωμάτων της προηγούμενης θητείας – ότι θα μπορούσαμε να ανακτήσουμε εξουσία και έλεγχο στις ψηφιακές μας ζωές – μειώνεται λόγω της απορρύθμισης και της έλλειψης δέσμευσης στην επιβολή τους. Ειρωνικά, πολλοί νομοθέτες στρέφονται τώρα στην ιδέα της “ψηφιακής κυριαρχίας” ως λύση, χάνοντας το νόημα ότι η απλή αναδημιουργία κολοσσών τύπου Big Tech με σφραγίδα ΕΕ δεν θα ήταν καλύτερη, ειδικά αν η ΕΕ λάβει δραματικά μέτρα για να αποδυναμώσει την εταιρική δέουσα επιμέλεια και λογοδοσία.
Η απορρύθμιση των ψηφιακών δικαιωμάτων θα ήταν βήμα προς τα πίσω
Ενώ υπάρχουν πολλά ψηφιακά στοιχεία της απορρυθμιστικής προσπάθειας, είναι σημαντικό να μην βλέπουμε αυτές τις κινήσεις μεμονωμένα. Οι επιθέσεις στον Κανονισμό για την ΤΝ, για παράδειγμα, είναι ένα μέρος μιας ευρύτερης βιομηχανικής στρατηγικής για να γίνει η ΕΕ “η ήπειρος της ΤΝ”. Ο στόχος είναι να γίνει ευκολότερο για τις εταιρείες να αναπτύξουν και να πουλήσουν προϊόντα και υπηρεσίες ΤΝ μειώνοντας τα «εμπόδια» στη μαζική εξάντληση των φυσικών πόρων, την τεράστια επέκταση των ενεργοβόρων κέντρων δεδομένων και έχοντας λιγότερους περιορισμούς στο πώς αυτά τα συστήματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην πράξη – υποτίθεται δικαιολογημένα από την ανάγκη επίτευξης ψηφιακής κυριαρχίας για την Ευρώπη. Αλλά τα θύματα αυτής της ατζέντας ΤΝ-με-κάθε-κόστος είναι ο πλανήτης μας και οι κοινότητές μας – και αυτό θα βλάψει ανθρώπους σε όλο τον κόσμο.
Οι ευρείς κοινωνικοί, ανθρώπινοι και περιβαλλοντικοί κανόνες της ΕΕ είναι και πρέπει να παραμείνουν προπύργιο ενάντια στην ανεξέλεγκτη δύναμη των διευθυνόντων συμβούλων και των επενδυτών τεχνολογίας, την παρέμβαση της κυβέρνησης των ΗΠΑ και των νομοθετών που θέλουν η τεχνολογία να εξυπηρετεί ιδιωτικά συμφέροντα, αντί για τους ανθρώπους, τον πλανήτη και τη δημοκρατία.
Σε αυτό το πλαίσιο, είναι σχεδόν αδιανόητο ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα εξέταζε το ενδεχόμενο να αποδυναμώσει ή ακόμη και να καταργήσει κανόνες ψηφιακών δικαιωμάτων (μεταξύ πολλών άλλων παράλογων προτάσεων, όπως μία που θα έδινε στους εργαζόμενους ακόμη λιγότερη δύναμη απέναντι στις εταιρείες). Ωστόσο, τον Δεκέμβριο του 2025, με αρκετούς τομείς ψηφιακής πολιτικής να προτείνονται ήδη για περικοπές, η Επιτροπή θα προτείνει ένα νέο πακέτο, το Digital Omnibus, που πιθανότατα θα περικόψει την προστασία δεδομένων, τους κανόνες ePrivacy και ΤΝ, καθώς και έναν κανονισμό δικτύων για να ανατρέψει τις προστασίες του ανοιχτού διαδικτύου. Μαζί με ένα ευρύ φάσμα φορέων της κοινωνίας των πολιτών και συνδικάτων, το EDRi είναι έτοιμο να αντισταθεί στις περικοπές θεμελιωδών δικαιωμάτων και κοινωνικής προστασίας, να επιμείνει ότι πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη προσοχή και πόροι για τη διασφάλιση της καλής επιβολής των νόμων που βασίζονται στα δικαιώματα, και ότι η απλοποίηση σημαίνει να γίνει απλούστερη η προστασία των ανθρώπων και του πλανήτη – όχι η περικοπή των κανόνων που τους προστατεύουν.
Πηγή άρθρου: https://edri.org/