Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, δημοσιεύοντας τις κατευθυντήριες γραμμές της σύμφωνα με το Άρθρο 28 του Νόμου για τις Ψηφιακές Υπηρεσίες (DSA), κάνει ένα σημαντικό βήμα για τις απαγορεύσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ωστόσο, τέτοια μέτρα απειλούν να υπονομεύσουν τα θεμελιώδη δικαιώματα των νέων – την ιδιωτικότητα, την ελευθερία της έκφρασης και τη συμμετοχή στο δημόσιο διάλογο – τα οποία κατοχυρώνονται ήδη από το διεθνές δίκαιο ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Το EFF (Electronic Frontier Foundation) υπέβαλε πρόσφατα σχόλια στη διαβούλευση της Επιτροπής, τονίζοντας ένα κρίσιμο σημείο: η ασφάλεια των νέων στο διαδίκτυο πρέπει να περιλαμβάνει την προστασία της ιδιωτικής τους ζωής και της ασφάλειάς τους, χωρίς να θυσιάζεται η ελευθερία της έκφρασης ή η ισότιμη πρόσβαση στις ψηφιακές πλατφόρμες.
Το Παράδοξο του Άρθρου 28
Το Άρθρο 28 απαιτεί από τις διαδικτυακές πλατφόρμες να λάβουν κατάλληλα και αναλογικά μέτρα για να διασφαλίσουν υψηλό επίπεδο ασφάλειας και ιδιωτικότητας των ανηλίκων στις υπηρεσίες τους. Παράλληλα, απαγορεύει τη στοχευμένη διαφήμιση προς ανηλίκους. Αυτό όμως δημιουργεί ένα παράδοξο: πώς μπορεί μια πλατφόρμα να αποφύγει τη στοχευμένη διαφήμιση αν δεν γνωρίζει ότι ο χρήστης είναι ανήλικος;
Το DSA αναγνωρίζει αυτήν την εγγενή ένταση, αλλά δεν την επιλύει πλήρως. Αντίθετα, δηλώνει ότι οι πάροχοι δεν πρέπει να ενθαρρύνονται να συλλέγουν την ηλικία των χρηστών τους. Το Άρθρο 28(3) υπογραμμίζει ότι δεν απαιτείται από τις πλατφόρμες να επεξεργάζονται πρόσθετα δεδομένα για να αξιολογήσουν αν ένας χρήστης είναι κάτω από το νόμιμο όριο ηλικίας.
Το Δίλημμα της Επαλήθευσης Ηλικίας
Η συζήτηση περί επαλήθευσης ηλικίας είναι κεντρική για την κατανόηση των υποχρεώσεων των πλατφορμών. Όλες οι μέθοδοι επαλήθευσης της ηλικίας ενέχουν σημαντικούς κινδύνους για τα δικαιώματα και την ασφάλεια των ανηλίκων.
Μέθοδοι και Κίνδυνοι
Οι πιο συνηθισμένες προσεγγίσεις περιλαμβάνουν την υποβολή επίσημων εγγράφων ταυτοποίησης, όπως δελτία ταυτότητας ή διαβατήρια. Ωστόσο, εκατομμύρια άνθρωποι στην Ευρώπη – όπως μετανάστες, άστεγοι, φοιτητές, πρόσφυγες ή τουρίστες – δεν έχουν πάντα πρόσβαση σε τέτοια έγγραφα.
Άλλες μέθοδοι, όπως η βιομετρική εκτίμηση ηλικίας ή η ανάλυση ηλεκτρονικής δραστηριότητας, συνεπάγονται μαζική επεξεργασία ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων από τρίτους. Αυτές οι διαδικασίες είναι αδιαφανείς, εκθέτουν τους χρήστες σε πιθανή διάκριση και σφάλματα, ενώ απαιτούν τυφλή εμπιστοσύνη στους παρόχους πλατφορμών και στους εξωτερικούς τους συνεργάτες.
Οι Επιπτώσεις στα Δικαιώματα των Νέων
Η χρήση τέτοιων μεθόδων πλήττει τα δικαιώματα των παιδιών και των εφήβων:
- Ιδιωτικότητα και Προστασία Δεδομένων: Οι νέοι χρήστες αναγκάζονται να παραδώσουν προσωπικές πληροφορίες για να αποδείξουν την ηλικία τους.
- Ελευθερία της Έκφρασης: Η επιβολή περιορισμών πρόσβασης βάσει ηλικίας στερεί από τους νέους τη δυνατότητα συμμετοχής σε δημόσιες διαδικτυακές συζητήσεις.
- Δικαίωμα στην Πληροφόρηση και Συμμετοχή: Εάν απαγορευτεί η πρόσβαση σε πλατφόρμες, χάνεται η επαφή με πληροφορίες, πολιτισμικά περιεχόμενα και κοινωνικά δίκτυα.
Το Σκεπτικό της Επιτροπής
Οι κατευθυντήριες γραμμές της Επιτροπής εισάγουν πολλές ιδέες για τον “ηλικιακά κατάλληλο σχεδιασμό” διαδικτυακών υπηρεσιών. Το EFF χαιρέτισε προτάσεις όπως:
- Ρυθμίσεις απορρήτου από προεπιλογή,
- Αποτελεσματική εποπτεία περιεχομένου,
- Περιορισμός της χρήσης αλγορίθμων που βασίζονται σε συμπεριφορικά δεδομένα.
Ωστόσο, οι τελικές κατευθυντήριες γραμμές προχώρησαν πολύ παραπέρα. Η Επιτροπή θεωρεί πλέον τα “μέτρα περιορισμού πρόσβασης βάσει ηλικίας” ως αποτελεσματικά για την ασφάλεια των ανηλίκων. Αυτή η αλλαγή ενδέχεται να ανοίξει τον δρόμο για νομοθετικές πρωτοβουλίες απαγόρευσης των νέων από τα κοινωνικά μέσα, αντίστοιχες με αυτές της Αυστραλίας – που ακόμη δεν έχουν εφαρμοστεί πλήρως.
Εν μέσω πιέσεων από κράτη μέλη όπως η Γαλλία, η Δανία και η Ελλάδα για την απαγόρευση ανηλίκων κάτω από ένα συγκεκριμένο όριο ηλικίας από τα social media, οι κατευθυντήριες γραμμές της Επιτροπής δίνουν τη δυνατότητα στα κράτη να θεσπίσουν εθνικούς κανόνες για την ελάχιστη ηλικία πρόσβασης σε τέτοιες υπηρεσίες.
Ο Κίνδυνος της Νομιμοποίησης της Επαλήθευσης Ηλικίας
Η Επιτροπή γενικά θεωρεί την επαλήθευση ηλικίας ως “αναλογικό μέτρο” σε οποιαδήποτε περίπτωση όπου εντοπίζονται κίνδυνοι για την ιδιωτικότητα ή την ασφάλεια ανηλίκων, και όπου αυτοί δεν μπορούν να μετριαστούν με λιγότερο παρεμβατικά μέσα.
Αυτή η προσέγγιση κινδυνεύει να εδραιώσει μια γενικευμένη νομική υποχρέωση για την εφαρμογή μέτρων επαλήθευσης ηλικίας. Το κόστος; Μια γενιά νέων που χάνει την πρόσβαση σε βασικά εργαλεία επικοινωνίας, πληροφόρησης και συμμετοχής στη δημόσια σφαίρα.
Γιατί οι Απαγορεύσεις δεν Λύνουν το Πρόβλημα
Το να απαγορεύσουμε στους νέους τη χρήση κοινωνικών μέσων δεν κάνει το διαδίκτυο ασφαλέστερο. Αντιθέτως:
- Οι πλατφόρμες απελευθερώνονται από την ευθύνη να σχεδιάσουν πιο ασφαλή και ιδιωτικά περιβάλλοντα.
- Οι ανήλικοι που καταφέρνουν να παρακάμψουν τις απαγορεύσεις μένουν εκτεθειμένοι, χωρίς καμία προστασία.
- Οι κακές πρακτικές (συλλογή δεδομένων, τοξικοί αλγόριθμοι, ανεπαρκής εποπτεία περιεχομένου) παραμένουν ανέγγιχτες.
Αντί να βελτιωθεί η ποιότητα των πλατφορμών, μετατίθεται η ευθύνη στους χρήστες – και ιδιαίτερα στους νέους – να προσαρμοστούν ή να αποκλειστούν.
Τα Zero Knowledge Proofs και η (Ψευδ)Ασφάλεια τους
Σε αυτό το περιβάλλον, τα Πρωτόκολλα Μηδενικής Γνώσης (ZKPs) προβάλλονται ως πιθανή τεχνολογική λύση. Επιτρέπουν στους χρήστες να αποδεικνύουν κάτι (π.χ. ότι είναι άνω των 16 ετών) χωρίς να αποκαλύπτουν περισσότερες πληροφορίες.
Ωστόσο, η χρήση τους ως αποκλειστική λύση είναι ανεπαρκής για πολλούς λόγους:
- Δεν εξαλείφουν την ανάγκη για κάποιον τρίτο πάροχο να επαληθεύσει τα αρχικά δεδομένα.
- Ενδέχεται να ενισχύσουν τη συγκέντρωση ισχύος σε ιδιωτικές εταιρείες επαλήθευσης ταυτότητας.
- Η ενσωμάτωσή τους σε ρυθμιστικά πλαίσια που ήδη προβλέπουν αυστηρές απαγορεύσεις ενδέχεται να λειτουργήσει ως τεχνολογικός “φερετζές” για περιορισμούς στην πρόσβαση και την ελευθερία της έκφρασης.
Τι Πρέπει να Γίνει
Η προστασία των νέων στο διαδίκτυο είναι απαραίτητη, αλλά πρέπει να βασίζεται σε αρχές:
- Καθολική Πρόσβαση: Οι νέοι δεν πρέπει να αποκλείονται από τον ψηφιακό δημόσιο χώρο.
- Προστασία χωρίς Επιτήρηση: Η ιδιωτικότητα δεν πρέπει να θυσιάζεται στον βωμό της ασφάλειας.
- Συμμετοχή των Χρηστών: Οι πολιτικές πρέπει να διαμορφώνονται με τη συμβολή των ίδιων των νέων και των ειδικών.
- Διαφάνεια και Υπευθυνότητα: Οι πλατφόρμες πρέπει να λογοδοτούν για τον σχεδιασμό των υπηρεσιών τους και να εφαρμόζουν πρακτικές “privacy-by-design”.
Συμπέρασμα
Οι Zero Knowledge Proofs, παρότι αποτελούν σημαντική καινοτομία στην κρυπτογραφία και την προστασία προσωπικών δεδομένων, δεν αποτελούν πανάκεια. Ούτε μπορούν να λύσουν από μόνες τους τα περίπλοκα κοινωνικά, νομικά και ηθικά ζητήματα που περιβάλλουν τη χρήση των ψηφιακών ταυτοτήτων. Αντί να επενδύουμε αποκλειστικά στην τεχνολογία ως εργαλείο περιορισμού, θα πρέπει να επικεντρωθούμε στην ενίσχυση των δικαιωμάτων, της συμμετοχής και της προστασίας όλων των χρηστών – και ιδιαίτερα των πιο ευάλωτων.
Πηγή άρθρου: https://www.eff.org/