Στον ψηφιακό κόσμο του 21ου αιώνα, η έννοια των Ψηφιακών Δημοσίων Αγαθών (DPGs) εξελίσσεται συνεχώς, και η ενσωμάτωση των συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης (AI systems) ως DPGs σηματοδοτεί μια καμπή για τη μελλοντική τεχνολογική πρόοδο με κοινωνική επίδραση. Με πρωτοβουλία της Digital Public Goods Alliance (DPGA) και σε συνεργασία με την UNICEF, δημιουργήθηκε το 2023 μια εξειδικευμένη Κοινότητα Πρακτικής (Community of Practice – CoP), με στόχο την προσαρμογή του προτύπου DPG ώστε να καλύπτει τα AI συστήματα.
Αυτό το άρθρο εξετάζει σε βάθος τις τεχνικές και δεοντολογικές προϋποθέσεις που πρέπει να πληροί ένα AI σύστημα ώστε να χαρακτηριστεί Ψηφιακό Δημόσιο Αγαθό, παρουσιάζοντας ένα πρακτικό και δομημένο πλαίσιο βασισμένο στο DPG Standard, ενώ ενσωματώνει στοιχεία από τις πρόσφατες εξελίξεις και διεθνή πρότυπα.
Τι είναι ένα Ψηφιακό Δημόσιο Αγαθό;
Ένα Ψηφιακό Δημόσιο Αγαθό δεν είναι απλώς ένα ανοικτό λογισμικό ή δεδομένο. Σύμφωνα με το DPG Standard, ένα DPG πρέπει να είναι:
- Ανοικτού κώδικα
- Προσβάσιμο
- Προσαρμόσιμο
- Σχεδιασμένο ώστε να μην προκαλεί βλάβη
Η φιλοσοφία αυτή προωθεί τη δημοκρατική πρόσβαση, την τεχνολογική διαφάνεια και την αποδοτική επαναχρησιμοποίηση, ειδικά για λύσεις που εξυπηρετούν δημόσιο συμφέρον.
Τι είναι ένα AI σύστημα σύμφωνα με το DPG Standard;
Η DPGA ευθυγραμμίζεται με τον ορισμό του ΟΟΣΑ (OECD, 2019) για τα AI συστήματα, τα οποία περιγράφονται ως:
«Συστήματα βασισμένα σε μηχανές, σχεδιασμένα να λειτουργούν με ποικίλα επίπεδα αυτονομίας, και να πραγματοποιούν προβλέψεις, συστάσεις ή αποφάσεις που επηρεάζουν πραγματικά ή εικονικά περιβάλλοντα.»
Βασικά Συστατικά και Άδειες
Για να αναγνωριστεί ένα AI σύστημα ως DPG, πρέπει να παρέχει τα παρακάτω συστατικά, υπό συγκεκριμένες άδειες χρήσης:
| Συστατικό | Περιγραφή | Αποδεκτές Άδειες |
|---|---|---|
| Δεδομένα | Τα datasets εκπαίδευσης, επικύρωσης και δοκιμών. | Open Definition-conformant |
| Κώδικας | Όλος ο κώδικας προεπεξεργασίας, εκπαίδευσης και inference. | OSI-approved licenses |
| Μοντέλο | Αρχιτεκτονική, παραμετροποίηση και βάρη. | OSI και OSD-conformant terms |
Αν και η χρήση πλήρων frameworks (όπως το ALTAI ή το OECD AI Risk Assessment) ενθαρρύνεται, δεν είναι προαπαιτούμενο για αναγνώριση ως DPG.
Συμβατότητα με Διεθνή Πρότυπα
Το αναθεωρημένο DPG Standard είναι συμβατό με:
- Open Source AI Definition (OSAID)
- Model Openness Framework (MOF)
- Τις αρχές της Open Science (MOF Class I)
Η σημασία της Τεκμηρίωσης
Η τεκμηρίωση είναι βασικό στοιχείο ώστε τρίτοι φορείς να μπορούν να επαναχρησιμοποιήσουν ή να προσαρμόσουν ένα AI σύστημα.
Απαιτείται τεκμηρίωση για δύο βασικές ενότητες: το μοντέλο και τα δεδομένα.
Για το Μοντέλο:
- Επισκόπηση: Όνομα, έκδοση, δημιουργός, περιγραφή, επαφή.
- Προβλεπόμενη χρήση: Ποιος θα το χρησιμοποιήσει, για ποιες περιπτώσεις.
- Απόδοση: Ακρίβεια, recall, precision, κ.ά.
- Περιορισμοί: Biases, αδυναμίες, failure modes.
Για τα Δεδομένα:
- Επισκόπηση: Πηγή, ημερομηνία, δημιουργός, χρήση.
- Τεχνικά Στοιχεία: Προέλευση, ποιότητα, schema, identifiers.
- Σύνθεση: Format, χαρακτηριστικά, labels, splits.
- Συλλογή και Επεξεργασία: Διαδικασίες καθαρισμού, labeling.
Επιτρέπεται η χρήση προτύπων όπως τα Model Cards και τα Datasheets for Datasets, χωρίς όμως να επιβάλλεται συγκεκριμένη μορφή, εφόσον το περιεχόμενο καλύπτεται.
Ηθικές και Τεχνικές Πτυχές Υπεύθυνης ΤΝ
Στο πνεύμα της Σύστασης της UNESCO για την Ηθική της Τεχνητής Νοημοσύνης, εντάσσονται υποχρεωτικά στοιχεία δεοντολογίας. Τα AI DPGs πρέπει να ενσωματώνουν «ασφαλή εξ ορισμού» σχεδιασμό και να λαμβάνουν υπόψη τον ανθρώπινο αντίκτυπο.
| Τομέας | Περιεχόμενο |
|---|---|
| Αναλογικότητα | Επιπτώσεις σε ευάλωτες ομάδες, συμμετοχή ενδιαφερομένων. |
| Μεροληψία & Δικαιοσύνη | Αξιολόγηση και μετριασμός προκαταλήψεων. |
| Κίνδυνοι & Βλάβες | Έλεγχοι για κακή χρήση, safeguards. |
| Μέτρα Μετριασμού | Αξιολόγηση ακρίβειας, QA, έλεγχος. |
| Διαφάνεια | Επεξηγησιμότητα, tagging AI περιεχομένου. |
Συμβατότητα με Διεθνή Πρότυπα
Το αναθεωρημένο DPG Standard είναι συμβατό με:
- Open Source AI Definition (OSAID)
- Model Openness Framework (MOF)
- Τις αρχές της Open Science (MOF Class I)
Το DPG Standard λειτουργεί ως ενιαίο σημείο αξιολόγησης συμμόρφωσης με πολλαπλά πρότυπα ανοικτότητας, καθιστώντας τη διαδικασία υποβολής πιο απλή και συνεκτική για τους δημιουργούς AI συστημάτων.
Η DPGA ανοίγει τις πόρτες για υποβολή AI συστημάτων στο DPG Registry, προσκαλώντας οργανισμούς, πανεπιστήμια, startup και δημιουργούς ανοικτών AI λύσεων που ανταποκρίνονται στο πρότυπο. Μέσω της σελίδας υποβολής μπορούν να ενταχθούν και να συμβάλλουν στην παγκόσμια προσπάθεια για ασφαλή, δίκαιη και επαναχρησιμοποιήσιμη τεχνητή νοημοσύνη.
Η ένταξη των συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης ως Ψηφιακά Δημόσια Αγαθά δεν είναι απλώς τεχνική ή νομική πράξη. Είναι μια πολιτική δήλωση για το μέλλον της καινοτομίας: ανοιχτή, δίκαιη, διαφανής και προσανατολισμένη στο κοινό όφελος.
Καθώς τα AI εργαλεία γίνονται ολοένα και πιο σημαντικά στην παγκόσμια ψηφιακή υποδομή, η ανάγκη για ανοιχτή πρόσβαση και υπεύθυνη χρήση είναι επιτακτική. Με το DPG Standard ως οδηγό, μπορούμε να διασφαλίσουμε ότι τα οφέλη της ΤΝ φτάνουν σε όλους, όχι μόνο στους λίγους.
Πηγή άρθρου: https://www.digitalpublicgoods.net/