Πρόσφατες έρευνες υποδεικνύουν πως η εγκεφαλική μας ικανότητα μειώνεται. Μήπως η ανάθεση των γνωστικών μας λειτουργιών στην τεχνητή νοημοσύνη ενισχύει αυτήν την τάση;
Φανταστείτε για μια στιγμή ότι είστε παιδί το 1941, γράφετε εξετάσεις για την εισαγωγή σε ιδιωτικό σχολείο, με μόνο ένα μολύβι και ένα κομμάτι χαρτί. Διαβάζετε την εξής οδηγία: «Γράψτε, για όχι περισσότερο από ένα τέταρτο της ώρας, για έναν Βρετανό συγγραφέα».
Σήμερα, οι περισσότεροι από εμάς δεν θα χρειάζονταν 15 λεπτά για να απαντήσουν σε μια τέτοια ερώτηση. Θα στρεφόμασταν άμεσα σε εργαλεία ΤΝ όπως το Google Gemini, το ChatGPT ή τη Siri. Η εκχώρηση της νοητικής προσπάθειας στην τεχνητή νοημοσύνη έχει γίνει δεύτερη φύση μας, αλλά με αυξανόμενα στοιχεία που δείχνουν μείωση της ανθρώπινης νοημοσύνης, κάποιοι ειδικοί φοβούνται ότι αυτή η παρόρμηση ενισχύει την τάση.
Δεν είναι η πρώτη φορά που η νέα τεχνολογία προκαλεί ανησυχία. Μελέτες δείχνουν ήδη ότι τα κινητά τηλέφωνα μας αποσπούν, τα κοινωνικά δίκτυα καταστρέφουν τη συγκέντρωσή μας και το GPS έχει καταστήσει περιττές τις ικανότητές μας στην πλοήγηση. Και τώρα, εμφανίζεται η ΤΝ να μας απαλλάξει από τα πιο απαιτητικά γνωστικά μας καθήκοντα – από τη συμπλήρωση φορολογικών δηλώσεων, μέχρι την παροχή ψυχοθεραπείας και την καθοδήγηση της σκέψης μας.
Πού αφήνει αυτό τον εγκέφαλό μας; Ελεύθερο να ασχοληθεί με ουσιαστικότερα πράγματα ή να μαραζώσει καθώς αναθέτουμε τη σκέψη μας σε αλγόριθμους;
Ο ψυχολόγος Robert Sternberg από το Πανεπιστήμιο Cornell λέει: «Η μεγαλύτερη ανησυχία στους καιρούς της γενετικής τεχνητής νοημοσύνης δεν είναι ότι μπορεί να υπονομεύσει τη δημιουργικότητα ή τη νοημοσύνη – αλλά ότι ήδη το κάνει».
Η τάση μείωσης της νοημοσύνης
Η άποψη ότι γινόμαστε λιγότερο έξυπνοι βασίζεται σε αρκετές μελέτες. Εντυπωσιακό παράδειγμα είναι η παρατήρηση της επίδρασης Flynn, δηλαδή της αύξησης του μέσου IQ από τη δεκαετία του 1930, η οποία αποδίδεται σε περιβαλλοντικούς παράγοντες. Ωστόσο, τις τελευταίες δεκαετίες η τάση αυτή επιβραδύνεται ή και αντιστρέφεται.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο, ο ίδιος ο James Flynn διαπίστωσε ότι ο μέσος δείκτης νοημοσύνης ενός 14χρονου μειώθηκε κατά περισσότερους από δύο βαθμούς μεταξύ 1980 και 2008. Επίσης, η έρευνα PISA καταγράφει δραματική πτώση σε επιδόσεις στα μαθηματικά, την ανάγνωση και τις επιστήμες, όπως και μείωση στην ικανότητα συγκέντρωσης και την κριτική σκέψη.
Ωστόσο, η απόδοση της ευθύνης αποκλειστικά στην ΤΝ είναι λανθασμένη, όπως τονίζει η Elizabeth Dworak του Northwestern University. Η νοημοσύνη διαμορφώνεται από πολλούς παράγοντες, όπως μικροθρεπτικά συστατικά, φροντίδα κατά την εγκυμοσύνη, διάρκεια εκπαίδευσης, ρύπανση, πανδημίες και τεχνολογία. Δεν μπορούμε να δείχνουμε την ΤΝ ως αποκλειστικό υπαίτιο.
Η γνωστική αποφόρτιση και οι συνέπειές της
Ενώ είναι δύσκολο να ποσοτικοποιήσουμε την επίδραση της ΤΝ στη συνολική νοημοσύνη, είναι ευκολότερο να μετρήσουμε πώς η γνωστική αποφόρτιση (δηλαδή η μεταφορά της γνωστικής προσπάθειας σε μηχανές) αποδυναμώνει συγκεκριμένες δεξιότητες.
Μελέτες δείχνουν ότι η χρήση ΤΝ για καθήκοντα μνήμης μπορεί να οδηγήσει σε μείωση της προσωπικής μνημονικής ικανότητας. Η πιο βασική δεξιότητα που πλήττεται είναι η κριτική σκέψη. Γιατί να σκεφτείς τι θαυμάζεις σε έναν Βρετανό συγγραφέα, όταν μπορείς να ζητήσεις από το ChatGPT να στο πει;
Ο Michael Gerlich από το SBS Swiss Business School κατέδειξε συσχέτιση μεταξύ συχνής χρήσης ΤΝ και χαμηλότερης ικανότητας κριτικής σκέψης. Οι νέοι χρήστες που εξαρτώνται από τα εργαλεία αυτά, έχουν χαμηλότερες επιδόσεις στην ανεξάρτητη σκέψη σε σύγκριση με μεγαλύτερους.
Άλλη μελέτη, από τη Microsoft και το Carnegie Mellon, έδειξε πως, ενώ η ΤΝ βελτιώνει την αποδοτικότητα, αποτρέπει την κριτική σκέψη και καλλιεργεί εξάρτηση. Οι χρήστες ανησυχούν πως δεν θυμούνται και δεν μαθαίνουν πραγματικά, επειδή βασίζονται στην ΤΝ για κάθε πρόβλημα.
Επιπλέον, η κοινωνική δικτύωση ενισχύει την έκπτωση της κριτικής σκέψης μέσω αλγορίθμων που προβάλλουν σύντομα, εύπεπτα μηνύματα, χωρίς κίνητρο για επεξεργασία και εμβάθυνση.
Κίνδυνοι για τη δημιουργικότητα και τη μνήμη
Χωρίς κριτική σκέψη, είναι δύσκολο να αξιολογήσουμε αν το περιεχόμενο που παράγει η ΤΝ είναι ακριβές ή παραπλανητικό. Μελέτη του 2023 δείχνει ότι το GPT-3 παράγει όχι μόνο πιο κατανοητό αλλά και πιο πειστικό ψευδές περιεχόμενο από τον άνθρωπο.
Επίσης, η επίδραση της ΤΝ στη δημιουργικότητα είναι ανησυχητική. Παρόλο που βοηθά άτομα να παράγουν περισσότερες ιδέες, αυτές είναι λιγότερο ποικίλες συνολικά, κάτι που περιορίζει τις πιθανότητες για καινοτόμες λύσεις.
Ο Sternberg γράφει ότι η γενετική ΤΝ ανασυνδυάζει υπάρχουσες ιδέες, αλλά δεν είναι σαφές αν μπορεί να παράγει ιδέες που να σπάνε τα καθιερωμένα και να λύνουν σοβαρά προβλήματα όπως η κλιματική αλλαγή ή η ανισότητα.
Χρήση ΤΝ: ενεργητική ή παθητική;
Ο Marko Müller από το Πανεπιστήμιο του Ulm διαπίστωσε ότι η χρήση κοινωνικών μέσων μπορεί να αυξήσει τη δημιουργικότητα στους νέους — αν γίνεται ενεργητικά και με διάδραση. Αντίθετα, οι μεγαλύτερες ηλικίες τείνουν να καταναλώνουν περιεχόμενο παθητικά, χωρίς δημιουργική εμπλοκή.
Ο John Kounios από το Drexel University εξηγεί ότι η ευχαρίστηση από προσωπικές εμπνεύσεις ενεργοποιεί το σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου και ενισχύει τη μνήμη και τη μάθηση. Όμως οι ιδέες που παράγει η ΤΝ δεν ενεργοποιούν το σύστημα αυτό στον ίδιο βαθμό — άγνωστο αν αυτό έχει μακροχρόνιες συνέπειες.
Η ΤΝ και η μακροπρόθεσμη υγεία του εγκεφάλου
Η εκμάθηση δεύτερης γλώσσας, για παράδειγμα, καθυστερεί την άνοια κατά τέσσερα χρόνια. Αλλά σε πολλές χώρες, οι φοιτητές εγκαταλείπουν τα μαθήματα γλωσσών, πιθανόν εξαιτίας της εξάρτησης από εφαρμογές άμεσης μετάφρασης.
Επίλογος: Ποια είναι η λύση;
Όπως λέει ο Sternberg, πρέπει να σταματήσουμε να ρωτάμε «τι μπορεί να κάνει η ΤΝ για εμάς» και να αρχίσουμε να αναρωτιόμαστε «τι μας κάνει». Η λύση, σύμφωνα με τον Gerlich, είναι να εκπαιδεύσουμε ξανά τους ανθρώπους να είναι άνθρωποι — να χρησιμοποιούν την κριτική σκέψη, τη διαίσθηση και τις μοναδικές ανθρώπινες ικανότητες που οι μηχανές δεν μπορούν (ακόμη) να αναπαράγουν.
Η εκπαίδευση πρέπει να ξεκινήσει από τα σχολεία. Η ΤΝ είναι εδώ για να μείνει — το θέμα είναι πώς θα μάθουμε να τη χρησιμοποιούμε σωστά. Διαφορετικά, δεν θα καταστήσουμε μόνο τους εαυτούς μας περιττούς, αλλά και τις ίδιες μας τις γνωστικές ικανότητες.
Πηγή άρθρου: https://www.theguardian.com